Trong các giáo lý và kinh điển đạo học, nhẫn là một trong những đức hạnh cốt lõi để dưỡng tâm, giữ đức, giữ tình. Tuy nhiên, nhẫn không đơn thuần là “nhịn cho qua” hay cam chịu để yên chuyện. Nhẫn trong từ bi là một trạng thái rất chủ động và sáng suốt: nhẫn để hiểu, nhẫn để chuyển hóa, nhẫn để giữ được tâm từ bi ngay trong lúc bị chỉ trích, bị hiểu lầm, hay bị lối sống của người khác làm mỏi lòng.
Nhiều người hiểu nhầm rằng nhẫn là yếu đuối, là cam chịu thiệt thòi. Họ cho rằng đã làm người nhịn thì sẽ bị đè ép, bị xem thường. Thực ra, những ai dám nhẫn, dám giữ lại khi có thể nổi nóng, đáp trả, hay hờn giận, chính là những người có đủ độ bền trong nội tâm. Nhẫn đâu phải dễ. Nhẫn để đừng dấy bão táp trong lòng cần sự rèn luyện và cả một đức tính lớn từng ngày.
Người có tâm từ bi không nhìn ai với ánh mắt trách móc khi học chưa hiểu, khi hành xử chưa đến nơi. Họ nhẫn để tìm hiểu: lý do đằng sau lỗi sai ấy là gì, điều gì khiến người kia làm vậy, và nếu mình đặt vào vị trí đó, liệu có khá hơn không. Cách nhìn đó giúp lòng nhẫn trở nên bao dung hơn, hiểu hơn, và ít phán xét hơn.
Khi một ai đáp lại ta bằng lời cay nghiệt, khi một người nói xấu ta, hay khi một người có hành vi gây hại, phản xạ thông thường là phản ánh hoặc phán xét. Tuy nhiên, người có tâm từ bi sẽ tự hỏi: liệu người đó có đang đau khổ không? Họ có đang bị áp lực, hiểu lầm, hay đang chỉ trút sự tức giận không phải do ta? Nhẫn lúc đó không phải vì ta sai, mà là vì ta hiểu rằng điều gì đáng giữ hơn: một câu hỏi lại, hay một cuộc ẩu đả.
Người có tâm từ bi biết rằng, trong nhiều hoàn cảnh, đề cao sự đúng sai chỉ làm mối quan hệ tức nét hơn. Nhẫn là chọn giá trị của tình thương và sự hiểu, thay vì giành phần hơn thua. Và trong từ bi, nhẫn không phải là dung túng hay làm ngơ. Nhẫn để cảm, để hiểu, để dừng lại trước khi sự giận dữ phá nát mối thiện duyên. Nhẫn là một cách yêu – yêu đúng lúc, đúng chỗ, và có chiều sâu.
Một người biết nhẫn sẽ không “nuốt” uất ức vào trong, mà là thở cùng uất ức, để nó tan dần bằng sự sáng suốt và lòng từ. Người biết nhẫn không tìm cớ để trách, mà tìm cách để hiểu. Họ không bẻ cong lý lẽ, nhưng biết lùi lại một bước để nhìn toàn cảnh. Họ chọn tĩnh lặng không phải vì yếu, mà vì hiểu rằng tiếng động lớn nhất đôi khi lại khiến người khác bịt tai.
Nhẫn không phải là sự im lặng hoàn toàn, mà là sự dừng lại để điều chỉnh lời nói sao cho hợp tình hơn, sâu sắc hơn.
Từ bi trong nhẫn chính là sự vững chãi đi kèm với sự mềm mỏng. Khi bị tổn thương, người từ bi không vội vàng phản ứng. Họ nhìn lại, quan sát nội tâm mình và nội cảnh xung quanh. Nhẫn không phải là sự im lặng hoàn toàn, mà là sự dừng lại để điều chỉnh lời nói sao cho hợp tình hơn, sâu sắc hơn. Nhẫn không ngăn ta góp ý – nhưng làm cho lời góp ý có thể đi vào lòng người, thay vì bị khước từ bởi giận dữ.
Người có tâm từ bi, khi nhẫn, không hạ mình – mà nâng mình lên bằng hiểu biết. Không hạ người – mà mở đường cho người quay lại. Không né tránh mâu thuẫn – mà chuyển hóa mâu thuẫn thành một cơ hội để hai bên nhìn lại chính mình. Đó là một cách sống khó, nhưng là cách duy nhất để giữ gìn cả mình và người trong yên ổn.
Trong đời thường, nhẫn được thể hiện qua những tình huống nhỏ nhặt nhất. Ví như cha mẹ già, có lúc nói những điều lặp đi lặp lại, hay tỏ ra khó tính, người con hiểu đạo sẽ không phản ứng hay phàn nàn, mà lặng lẽ dắt cha đi dạo, pha mẹ một ly trà, vì hiểu rằng đó là cách duy nhất để không làm tổn thương người thân trong những năm tháng cuối đời. Hoặc khi bị ai đó phê bình nặng lời giữa đám đông, người có tâm nhẫn sẽ không vội vã phản ứng, mà giữ sự điềm đạm, lắng nghe xem liệu trong lời nói đó có phần nào sự thật hay không, rồi chọn cách hồi đáp nhẹ nhàng và xây dựng hơn vào dịp sau.
Nhẫn như thế không làm người ta tổn thương, mà giúp cả hai bên giữ được lòng tự trọng.
Và nếu trong những lúc bị oan ức, hiểu lầm, bị đối xử không công bằng, ta vẫn giữ được sự bình tĩnh, không biến mình thành nạn nhân, không đáp trả bằng những hành vi tiêu cực, thì chính là lúc tâm từ bi của ta đã trưởng thành. Nhẫn như vậy không làm mình thiệt, mà giúp mình lớn lên – trưởng thành hơn cả trong nội tâm lẫn cách sống.
Đi về sao chẳng về đi,
Ruộng hoang vườn rậm còn chi không về?
Đem tâm để hình hài sai khiến,
Còn ngậm ngùi than vãn với ai?
