Mỗi nếp nhăn là một câu thơ cũ

Tôi lớn lên trong một căn nhà không có ảnh chân dung treo tường. Chúng tôi không nghĩ mình đủ đẹp để được đóng khung, hay có lẽ, ngày xưa người ta không bận tâm về điều ấy. Ảnh là để ghi nhớ, chứ không phải để khoe. Nhà có một cái hộp gỗ đựng vài tấm hình cũ – mỗi tấm đã ngả màu, giấy mỏng đi theo năm tháng, góc đã sờn, nét đã nhòe. Những người trong ảnh không ai cười toe, không ai tạo dáng, không ai bận tâm đứng sao cho đúng sáng. Họ chỉ đứng đó – ngay ngắn, mộc mạc – như những bờ tre làng, như những mái hiên ngả bóng vào chiều.

Tôi vẫn nhớ rõ một tấm ảnh bà ngoại tôi mặc áo bà ba đen, tóc búi gọn, tay chống hông, mắt nheo lại vì nắng. Không lọc sắc, không son, không ánh đèn. Trên trán bà có những đường ngang dọc như sợi chỉ. Lúc nhỏ, tôi tưởng bà hay cau mày vì khó tính. Lớn lên rồi mới hiểu: đó là vết hằn của bao năm thức sớm ra đồng, bao lần chạy mưa gom lúa, bao ngày cặm cụi nhóm bếp, hong cơm, đun thuốc. Mỗi nếp nhăn là một đoạn đời – một câu thơ không viết bằng chữ mà bằng thời gian.

Có lần tôi hỏi má: “Hồi xưa bà có biết mình đẹp không?” Má tôi cười: “Hồi đó nghèo, ai dám nghĩ tới chuyện đẹp con.” Nhưng tôi nhìn lại, thấy bà đẹp lạ lùng. Không theo kiểu lấp lánh, mà theo kiểu ở lâu trong mắt người khác. Một vẻ đẹp không cần cố gắng, không cần hợp mốt. Đẹp như bát nước chè xanh trong bát mẻ đầu hè. Như một giọng ru không tròn nhịp, nhưng được giấc ngủ. Như một vết nhăn bên má – gấp vào bao mùa nắng mưa.

Nếp nhăn, với tôi, từ bao giờ đã thôi là dấu hiệu của tuổi tác. Nó là bản đồ ký ức, là dòng thơ của đời người. Một vết nhăn ở khóe mắt có thể là vì cười quá nhiều. Một đường gấp nơi trán có thể là vì trăn trở nhiều đêm. Có người nhăn do âu lo, có người nhăn vì thương quá lâu mà không nói ra được. Nhưng người có nếp nhăn là người đã đi xa hơn trong đời sống. Không phải chiều dài – mà là chiều sâu.

Vậy mà càng lớn lên, tôi càng thấy xã hội lặng lẽ chống lại những nếp nhăn. Trong ảnh, ai cũng trơn láng. App làm mịn chỉ cần vuốt một cái. Camera trước có chế độ “trẻ mãi”. Người ta gấp gáp đến mức, đôi khi trong ảnh thờ cũng dùng ảnh đã chỉnh sửa. Tôi không nói điều đó là sai. Ai cũng có quyền chọn hình ảnh đẹp nhất của mình. Nhưng đôi khi, tôi thèm thấy một tấm hình thật. Một bức ảnh không chỉnh – có chút xô lệch, có vết chân chim, có những vết gấp vô tình. Vì những vết gấp ấy – đôi khi – lại làm tôi thấy an lòng hơn cả.

Tôi đã từng thử chụp mình khi không chỉnh sửa gì. Kết quả không như ý. Mặt tôi không thon, ánh sáng không tốt, tóc không đều, mắt có quầng, trán có nếp. Nhưng kỳ lạ thay, tôi lại thấy mình thật hơn. Thật như cái hôm tôi về quê không kịp chải đầu, mà bà vẫn ôm tôi vào lòng: “Sao ốm vậy con?” Thật như đôi dép đứt quai nhưng vẫn mang, vì đường về nhà đã quen chân. Cái thật không phải để trưng bày. Cái thật là để nhận ra mình – khi không còn điều gì cần phải chỉnh.

Cũng như tấm ảnh cưới của ông bà tôi. Ảnh đen trắng, phim rửa bằng tay, bà không váy cưới, không hoa, ông không hôn trán, không nắm tay. Nhưng ánh mắt họ hướng cùng một phía. Lặng. Kiên định. Như thể cả đời này, họ đã quen đi bên nhau – không cần phô trương, không cần chụp lại, vẫn là chồng vợ. Và trong ảnh ấy, nếp nhăn của bà – không làm bà xấu đi – mà khiến bức ảnh ấy đáng tin hơn tất cả những khung hình rực rỡ.

Tôi từng nghĩ: nếu sau này già đi, tôi sẽ chọn ảnh nào cho mình? Có cần phải trẻ trung trong ảnh không? Có cần phải làm mịn da, nâng khóe môi, chỉnh màu mắt? Nhưng rồi tôi nghĩ, có lẽ, tấm ảnh chân thật nhất không phải để người ta nhớ mình từng đẹp – mà để người ta nhớ mình từng hiện diện. Từng sống. Từng cười. Từng già đi – một cách không hoàn hảo nhưng rất thật.

Mỗi nếp nhăn là một câu thơ cũ. Có người lướt qua không đọc. Có người nhìn vào mà buông tiếng chê. Nhưng ai chịu dừng lại – ai chịu lặng yên mà đọc – sẽ thấy ở đó một mùa gặt đã qua, một đêm không ngủ vì con sốt, một lời chưa nói được, một người từng thương, một nỗi đau từng gánh rồi buông. Có khi, người có nhiều nếp nhăn nhất – lại là người đã yêu nhiều nhất, tha thứ nhiều nhất, kiên nhẫn nhiều nhất. Họ không cần phải kể. Chỉ cần đứng đó – với một khuôn mặt không còn phẳng – cũng đủ để ai đó nhìn mà học được điều gì đó về làm người.

Tôi không nói rằng cứ có nếp nhăn là cao quý. Cũng không cho rằng chỉnh sửa là xấu. Nhưng nếu cứ mải xóa đi những dấu vết trên gương mặt – thì một ngày nào đó, chúng ta cũng sẽ xóa đi luôn khả năng nhìn thấy sự thật nơi nhau. Ta sẽ không biết ai đã trải qua điều gì. Không biết đâu là cười gượng và đâu là cười thật. Không biết người mẹ ấy có từng thức suốt đêm, có từng nhịn ăn nuôi con, có từng bỏ ước mơ mà không một lời than. Vì mọi khuôn mặt đều mịn. Mọi nụ cười đều giống nhau. Mọi người đều đẹp – nhưng không còn ai thật.

Tôi mong – nếu có thể – ta hãy giữ lại ít nhất một tấm ảnh không chỉnh sửa. Cho chính mình. Cho con cháu sau này. Để khi ai đó nhìn vào, họ không chỉ thấy dung nhan – mà thấy một câu chuyện. Một con người từng sống. Từng vụng về. Từng lo lắng. Từng gầy đi vì thương người khác quá nhiều. Tôi mong, sau này, nếu có ai in ảnh tôi treo trên bàn, họ không cần phải chọn tấm nào đẹp nhất. Chỉ cần chọn tấm nào thật nhất. Để người đến sau nhìn vào – thấy tôi từng sống. Từng già đi. Từng có mặt trên đời này – một cách chân thành.

Và nếu một ngày nào đó, có ai đó nhìn vào tấm ảnh tôi – thấy những vết nhăn nơi trán, nơi má, nơi khóe môi – mà mỉm cười nói: “Con thích ảnh này, vì nó giống bà con lắm!” – thì tôi nghĩ, thế là đủ.

Vì có lẽ, sống thật – không cần chỉnh – không cần giấu – không cần cố – chính là kiểu đẹp lâu nhất mà một người có thể để lại.

Tôi hay nghĩ về mai sau. Một ngày nào đó, khi mạng xã hội không còn là nơi khoe mình, mà trở thành nơi lưu lại những mảnh ghép đời thực. Khi người ta thôi đua nhau làm mịn, thôi lược bớt vết nhăn, thôi sợ ánh sáng thật rọi lên da thật. Một ngày, ai đó sẽ mở chiếc điện thoại cũ, thấy tấm hình của một người thân – không rạng rỡ, không thanh xuân, không qua chỉnh sửa – nhưng vẫn dừng lại thật lâu. Bởi trong mắt người đó, có điều gì giống bà. Có nét gì như mẹ. Có dáng gì rất thân quen mà không thể tìm thấy trong những ảnh đẹp lung linh. Vì cái đẹp thật – thường không ồn ào.

Và tôi nghĩ, nếu có ai còn giữ một nếp nhăn – giữ như người ta giữ một hạt giống – thì có lẽ, chúng ta chưa đánh mất hết. Nếu có ai nhìn vào vết chân chim mà nói “ở đây từng có nụ cười thật”, nếu có ai đặt tay lên trán người già mà thầm thì “con biết mẹ đã nghĩ nhiều như thế nào”, nếu có ai nhìn ảnh cưới cũ của ông bà mà rưng rưng – thì nhân gian vẫn còn mềm.

Chúng ta không cần phải giữ mãi tuổi trẻ. Nhưng nếu có thể, hãy giữ một điều: sự thật của mình – và lòng dịu dàng với sự thật ấy. Già đi không phải là xuống sắc, mà là lên hồn. Mỗi nếp nhăn là một đường chỉ đưa người ta gần lại với nhau. Nếu ta đủ lặng, đủ sâu, đủ thương – thì rồi sẽ có người, một ngày nào đó, nhìn ta – với tất cả những nếp gấp trên mặt – và mỉm cười: “Con thấy ở đây… là một người đã từng yêu rất nhiều.”

Nhân đây, cũng xin mượn mấy câu thơ của tiền nhân để bày tỏ đôi lời:

Ta ngoái lại tìm nhau, đừng sỏi đá,
Đừng dập dìu chi nữa trái tim hoang.
Thôi đừng nhớ đừng quên đừng xa vắng,
Xin một lần tha thứ thuở lang thang!

—–
Tác giả : Nguyễn Duy. Hòa âm & Phối khí : ban nhạc Hoa Lệ.
Đây là tác phẩm tâm huyết của website www.TuBi.vn và Ngọc Kỳ Lân Y Đường.